Emmy Noether

Data i miejsce urodzenia

23 marca 1882
Erlangen

Data i miejsce śmierci

14 kwietnia 1935
Bryn Mawr

Zawód, zajęcie

matematyczka, fizyczka

Alma Mater

Uniwersytet w Erlangen

Rodzice

Max Noether

Multimedia w Wikimedia Commons

Amalie Emmy Noether (ur. 23 marca 1882 w Erlangen, zm. 14 kwietnia 1935 w Bryn Mawr w stanie Pensylwania^[1]) – niemiecka matematyczka i fizyczka, znana głównie dzięki osiągnięciom w teorii pierścieni i rozwinięciu nowej gałęzi matematyki – algebry abstrakcyjnej. Bywa opisywana jako „najważniejsza kobieta w historii matematyki”^[2]. Albert Einstein pisał o niej:

„Panna Noether stale służy mi radą przy opracowywaniu moich projektów i (...) to w istocie dzięki niej stałem się osobą kompetentną w tej dziedzinie”^[3].

Życiorys

Emmy Noether urodziła się w 1882 roku w Erlangen w tradycyjnej rodzinie żydowskiej. Jej ojciec, Max Noether, był znanym profesorem matematyki. Ponieważ w owym czasie większość ścieżek kariery akademickiej była dla kobiet zamknięta, studiowała oficjalnie pedagogikę. Na wykłady z matematyki mogła uczęszczać jedynie jako wolny słuchacz. Jej talent matematyczny został jednak dostrzeżony przez wykładowców, którzy znali i przyjaźnili się z jej ojcem. Dzięki temu ostatecznie została dopuszczona do egzaminów^[4].

W 1907 roku doktoryzowała się na Uniwersytecie w Erlangen. Ze względu na płeć nie mogła występować w roli profesora. Mogła jedynie podjąć pracę jako pomoc wykładowcy, nie otrzymując wynagrodzenia. W roku 1915 skorzystała z zaproszenia od Feliksa Kleina, by dołączyć do wydziału matematyki Uniwersytetu w Getyndze, gdzie działali ówcześni najwybitniejsi matematycy niemieccy. Wykładała jako asystentka Dawida Hilberta. Zarówno Hilbert, jak i Klein bezskutecznie zabiegali w Ministerstwie Edukacji o przyznanie jej tytułu profesora wraz z wynagrodzeniem, argumentując, że w przeciwnym razie Getynga straci wybitnego matematyka^[4].

W 1918 roku udowodniła fundamentalne twierdzenie, tzw. twierdzenie Noether, które wiąże symetrie (niezmienniczości) praw fizyki z zasadami zachowania pewnych wielkości fizycznych. W latach 1922–1933 była profesorem Uniwersytetu w Getyndze, skąd została usunięta przez nazistów z powodu żydowskiego pochodzenia. Uczyła studentów nielegalnie, potajemnie przyjmując ich we własnym mieszkaniu^[3]. W październiku 1933 roku wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Wykładała matematykę w Bryn Mawr College i pracowała naukowo w Institute for Advanced Study w Princeton.

W algebrze od jej nazwiska pochodzi nazwa pojęcia pierścienia noetherowskiego oraz nazwa twierdzenia Laskera–Noether.

Po jej niespodziewanej śmierci (zmarła w trakcie rekonwalescencji po operacji usunięcia nowotworu) Einstein napisał do „New York Timesa”:

„Panna Noether była najwybitniejszym kreatywnym geniuszem matematycznym, jaki pojawił się od czasu udostępnienia kobietom wyższej edukacji”^[3].

Przypisy

↑ Noether Emmy Amalie, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-10-10] .
↑ Emmy Noether – Według Einsteina „Najważniejsza kobieta w historii matematyki”. Uhonorowana przez Google. [dostęp 2015-03-23]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c RachelR. Swaby RachelR., Upór i przekora. 52 kobiety, które odmieniły naukę i świat, 2017 .
↑ ^a ^b אמי נתר: המתמטיקאית היהודייה ששינתה את העולם [emy neter: ha-matematikait ha-yehudia she-shinta et ha-olam]. Haaretz, 2017-03-22. [dostęp 2017-03-23]. (hebr.).

Bibliografia

Andrzej Kajetan Wróblewski. Czy ona jest kobietą?. „Wiedza i Życie”, s. 65, czerwiec 2009. Warszawa: Prószyński Media. ISSN 0137-8929.
Władysław Kopaliński, Encyklopedia „drugiej płci”, Oficyna Wydawnicza RYTM, Wydanie II, Warszawa 2001, ISBN 83-87893-96-X, s. 174.