Rusałka
 | Ten artykuł dotyczy postaci mitologicznej. Zobacz też: rusałka (ujednoznacznienie). |
Rusałka – w religii Słowian demoniczna istota zamieszkująca lasy, pola i zbiorniki wodne.
Etymologia
Termin rusałka pochodzi od łacińskiego rosalia (święto róż)[1] i pojawił się dopiero w XVIII wieku. Takie starorzymskie pochodzenie słowa wywodzi część badaczyː Aleksander Gieysztor łączy je z obchodami na cześć bogini Karny, przypadającymi w okresie kwitnienia róż[2]. Poprzez Bałkany termin dotarł na Ruś. Wśród Białorusinów pod terminem rusałka rozumiano południowosłowiańską wiłę[3], a w zachodniej jej częściː kazytkę (od kazytat - łaskotać). Z kolei Ukraińcy nazywali rusałkę łoskotuchą, łoskotałką, co także odnosiło się do rodzaju tortur, jakie rusałki zadawały ludziom[4]. Bułgarska rusałka, zwodząca ludzi to wiła lub juda[5].
Na Mazowszu, w Sandomierskiem, w Krakowskiem i na Mazurach nazywano rusałki majkami, a u górali tatrzańskich znane były jako dziwożony[6]. Rusałki zwane były też na terenach Polski pannami wodnymi lub boginkami[7]. Na Pomorzu wodne rusałki nazywano morianami, a w Polsce wodianami - te pojęcia ewoluowały potem w ogólne pojęcie topielic/topielnic[6]. Nazwa kojarzona z rusałkami to także nawka (l.mn. nawki).
Wygląd i wierzenia
Rusałki mogły być leśne lub wodne. Ukazywały się zazwyczaj jako piękne, nagie dziewczęta z rozpuszczonymi, długimi włosami. Rzadziej objawiały się jako stare i odrażające kobiety - np. kozytki/kazytki na Podlasiu, czyli dusze utopionych starych kobiet, które jednak nie zwabiały ludzi, a jedynie prały chusty na brzegu zbiorników wodnych, która to czynność była charakterystyczna dla opisów boginek[2]. Według wierzeń z zapisów etnograficznych, rusałki zwykle były nagie (wschodnia i południowa Białoruś, czasem Małopolska) lub ubrane (Małopolska, część Bułgarii)[4].
Popularne było wierzenie, że rusałkami stawały się panny, które zmarły przed zamążpójściem. Na Rusi Litewskiej uważano, że rusałki to poronione dzieci Białorusinek lub dzieci, które umarły nieochrzczone[8]. Głównie jednak na tych terenach za rusałki uważano dusze zmarłych dziewcząt[4]. Rosyjskie rusałki pozostawiały na brzegu ślady podobne do śladów gęsi[5].
Rusałki głośno się śmiały, klaskały w dłonie, śpiewały. Pojawiały się w czasie nowiu i wabiły do siebie głównie młodzieńców, zachęcając do wspólnego huśtania się na drzewach (rusałki leśne) lub wspólnej kąpieli (rusałki wodne)[6]. Tych, którzy ich dotknęli, zabijały poprzez łaskotanie[6] lub opętańczy taniec. Czasem zadawały zagadkę i jeśli człowiek poprawnie odpowiedział, mógł odejść w spokoju[4]. Rusałki były szczególnie złośliwe wobec żyjących dziewcząt[4].
Spotykało się rozróżnienie w wyglądzie rusałekː leśne miały być bardziej kobiece i o czarnych włosach, te wodne natomiast bardziej dziewczęce i o złotych włosach[6]. Gdy zwabiony człowiek zbliżył się, kolor włosów demonów okazywał się zielony, a piękne twarze wykrzywione[8][6].
Na Rusi w okolicach Zielonych Świątek obchodzono rusałczy tydzień, podczas którego składano rusałkom w ofierze chleb i urządzano uczty, a dziewczęta śpiewały specjalne pieśni o rusałkach/dla rusałek[6]. W czasie od dnia św. Trójcy do dnia św. Piotra był zakaz kąpieli, ponieważ w tym okresie rusałki przebywały na Ziemi[8].
Zobacz też
 | Zobacz multimedia związane z tematem: Rusałka |
 | Zobacz w Wikiźródłach: • Rusałki |
 | Zobacz hasło rusałka w Wikisłowniku |
Przypisy
- ↑ Русалка // Этимологический словарь русского языка = Russisches Etymologisches Wörterbuch : в 4 т. / авт.-сост. М. Фасмер; пер. с нем. и доп. чл.‑кор. АН СССР О. Н. Трубачёва. — Изд. 2-е, стер. — Moskwa: Прогресс, 1987. — Т. III : Муза — Сят. — С. 520.
- ↑ a b BeataB. Walęciuk-Dejneka BeataB., WioletaW. Wenerska WioletaW., Akwatyczne figury Wandy – w poszukiwaniu znaczeń, „Literatura ludowa”, 53 (3), 2009 .
- ↑ MichałM. Federowski MichałM., Lud białoruski na Rusi Litewskiej, zap. 218, Kraków 1897 .
- ↑ a b c d e KazimierzK. Moszyński KazimierzK., Kultura duchowa Słowian, 1934, s. 608, 632, 684-685 .
- ↑ a b MagdalenaM. Zowczak MagdalenaM., Biblia ludowa : interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej, wyd. 2, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013, s. 237, 371, ISBN 978-83-231-3014-7, OCLC 857953408 [dostęp 2018-12-31] .
- ↑ a b c d e f g Encyklopedja powszechna, t. t.22, Warszawa 1866, 531-532 (hasło Rusałki) .
- ↑ Jerzy Strzelczyk: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2008, s. 177-178. ISBN 83-7120-688-7.
- ↑ a b c ŁukaszŁ. Gołębiowski ŁukaszŁ., Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym..., 1831, s. 279-280 .
Bibliografia
- JerzyJ. Strzelczyk JerzyJ., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 1998, ISBN 83-7120-688-7, OCLC 69277894 .
- AndrzejA. Szyjewski AndrzejA., Religia Słowian, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2003, ISBN 83-7318-205-5, OCLC 830542618 .
- p
- d
- e
Religia i mitologia Słowian
