Wyśmierzyce
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa. |
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
Kościół św. Teresy z Ávili w Wyśmierzycach | |||
| |||
Państwo | Polska | ||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | |||
Gmina | Wyśmierzyce | ||
Prawa miejskie | 1338-1869, 1922 | ||
Burmistrz | Wojciech Sępioł | ||
Powierzchnia | 16,86[1] km² | ||
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość | |||
Strefa numeracyjna | +48 48 | ||
Kod pocztowy | 26-811 | ||
Tablice rejestracyjne | WBR | ||
Położenie na mapie gminy Wyśmierzyce | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |||
Położenie na mapie powiatu białobrzeskiego | |||
51°37′30″N 20°48′48″E/51,625000 20,813333 | |||
TERC (TERYT) | 1401064 | ||
SIMC | 0974044 | ||
Urząd miejski ul. Mickiewicza 7526-811 Wyśmierzyce | |||
| |||
| |||
Strona internetowa |
Wyśmierzyce – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie białobrzeskim, położone w Dolinie Białobrzeskiej na prawym brzegu Pilicy.
Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Wyśmierzyce oraz parafii rzymskokatolickiej św. Teresy z Ávili.
Wyśmierzyce leżą na terenie historycznego Zapilicza należącego do Mazowsza. Miasto zostało założone w 1338 roku[2]. Było miastem duchownym[3].
W latach 1973–2017 (pomijając rok 1993 kiedy miastem stało się zaludniające się Borne Sulinowo) Wyśmierzyce były najmniejszym pod względem ludności miastem Polski; 31 grudnia 2014 liczyły 921 mieszkańców[4], a rok później 924 osoby[5]. Status najmniejszego miasta Polski utraciły 1 stycznia 2018, kiedy to status miasta odzyskała Wiślica w województwie świętokrzyskim z 503 mieszkańcami, wypierając Wyśmierzyce o 45%[6] (Natomiast od 1 stycznia 2019 roku najmniejszym miastem w Polsce jest Opatowiec liczący 330 mieszkańców). W 2024 roku Wyśmierzyce są już zaledwie czternastym najmnieszym miastem Polski.
Lokalny ośrodek rolniczo-usługowy. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 48 (Tomaszów Mazowiecki – Kock).
Położenie
Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 16,84 km²[7].
Wyszemierzyce, będące własnością duchowną, położone były w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[8]. W drugiej połowie XVIII wieku Wyśmierzyce leżały w województwie sandomierskim[9], w ramach którego stanowiły część ziemi radomskiej[10]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. radomskiego, zaś przed czerwcem 1975 do woj. kieleckiego.
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Wyśmierzyc w 2014 roku[11].
Źródło: Bank Danych Lokalnych[12]
Toponimia
Do końca XVII wieku nazwa brzmiała Wyszemierzyce, o czym świadczą zapiski z 1398 (Vyszemierzice) i 1576 (Wyssemierzyce). Nazwa ta pochodziła od imienia Wyszemir, nosiła ją osoba poświadczona przez źródła historyczne. Zmiana nazwy na obecną nastąpiła poprzez zanik nieakcentowanego -e-, i przejście grupy spółgłoskowej -szm'- w -śm'-[13].
Historia
Osada otrzymała prawa miejskie 12 grudnia 1338, które utraciła po upadku powstania styczniowego w 1869.
W 1378 powstała parafia wyśmierzycka. W 1657 wojska siedmiogrodzkie księcia Jerzego II Rakoczego zniszczyły doszczętnie Wyśmierzyce. W 1808 ówczesny zaborca austriacki sprzedał Wyśmierzyce Józefowi Teodorowi Makomaskiemu. W 1809 zostają włączone do departamentu radomskiego Księstwa Warszawskiego. 19 grudnia 1889 urodził się tam błogosławiony ks. prof. dr hab. Franciszek Rosłaniec (obecny patron miasta). Wyśmierzyce odzyskały prawa miejskie 1 lipca 1922[14].
Podczas okupacji hitlerowskiej, w maju 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 900 Żydów. We wrześniu 1942 zostali wywiezieni do getta w Białobrzegach, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[15].
Zabytki
- Kościół św. Teresy z Ávili z drugiej połowy XIX wieku.
- Organistówka z połowy XIX wieku.
- Dzwonnica z XIX wieku (rekonstrukcja).
Edukacja
- Publiczna Szkoła Podstawowa
- Publiczne przedszkole
Sport
W mieście, od 1965 roku, działa klub piłki nożnej, MKS Wyśmierzyce, grający w A klasie.
Burmistrzowie Wyśmierzyc
- Marek Bielewski (1990-1998) i (2014-2018)
- Władysław Jasiński (1998-2014)
- Wojciech Sępioł (od 2018)
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
- ↑ Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 112.
- ↑ Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
- ↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2014 r. (strona 77).
- ↑ Miasta najmniejsze pod względem liczby ludności. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-25)]..
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2017 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedzib władz niektórych gmin (Dz.U. z 2017 r. poz. 1427)
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2009, ISSN 1505-5507 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-20] .
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Janusz Woliński, Jerzy Michalski, Emanuel Rostworowski (red.): Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, tom V. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1964, s. 443.
- ↑ Sebastian Piątkowski (red.): Z dziejów Radomia i regionu radomskiego w XVIII i XIX wieku. Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radom 1997, s. 7.
- ↑ Wyśmierzyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Bank Danych Lokalnych Ostatnia aktualizacja: 2015-05-25.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich , 1987, s. 273. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 47, poz. 412.
- ↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 348 .
Linki zewnętrzne
- Wyśmierzyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 110 .
- p
- d
- e
- p
- d
- e
- Siedziba gminy: Wyśmierzyce
Wsie |
|
---|---|
Osada |
|
Osada leśna | |
Integralne. części wsi |
|
- p
- d
- e
Miasta |
|
---|---|
Gminy miejsko-wiejskie |
|
Gminy wiejskie |
|
- p
- d
- e
- Siedziba powiatu – Radom
Przynależność wojewódzka |
|
---|---|
Miasta |
|
Osiedla (1954–72) |
|
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
Gromady (1954–72) |
|
- p
- d
- e
- Siedziba powiatu – Białobrzegi
Przynależność wojewódzka |
|
---|---|
Miasta (1956–72) |
|
Gromady (1956–72) |
|
Gminy wiejskie (1973–75) |
|
- p
- d
- e
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
- VIAF: 237818850