1790

Ovo je članak o godini 1790.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija:	1760-e  1770-e  1780-e  – 1790-e –  1800-e  1810-e  1820-e
Godine:	1787 1788 1789 – 1790 – 1791 1792 1793

1790. po kalendarima

Gregorijanski	1790. (MDCCXC)
Ab urbe condita	2543.
Islamski	1204–1205.
Iranski	1168–1169.
Hebrejski	5550–5551.
Bizantski	7298–7299.
Koptski	1506–1507.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1845–1846.
• Shaka Samvat	1712–1713.
• Kali Yuga	4891–4892.
Kineski
• Kontinualno	4426–4427.
• 60 godina	Yang Metal Pas (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11790.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1790 (MDCCXC) bila je redovna godina koja počinje u petak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj

• 1. 1. - U Engleskoj otvoren Oxfordski kanal, 126 km između Oxforda i Coventryja.
• 4. 1. (24. 12. po j.k.) - Austrijsko-turski rat: dan nakon što je porazio Turke, frajkor M. Mihaljevića oslobađa Kruševac, u očišćenoj Lazarevoj crkvi, ranije konjušnici, drži se blagodarenje - osvajanje grada izaziva "nove pokrete... sve do Sofije"^[1][2].
• 5. 1. (Božić) - Kapetan Simić oterao Turke iz Studenice, u njegovoj vojsci se nalazi i Karađorđe - moraju se povući posle dve nedelje pred jačim novopazarskim snagama i poneti sa sobom mošti Stefana Prvovenčanog (sredinom februara stižu u Beograd).
• 7. 1. - Nakon Brze Palanke, puk. Liptaj povratio i Negotin^[3].
• 8. 1. - Američki predsjednik George Washington u New Yorku izgovara prvu Poslanicu o stanju nacije.
• 11. 1. - Belgijski ustanak: 11 država Austrijske Nizozemske sklapa Sporazum o Uniji kojim su stvorene Sjedinjene Belgijske Države.
• 15. 1. - Pobuna na Bountyju: Fletcher Christian je uspeo pronaći ostrvo Pitcairn na kome će sa delom pobunjenika i grupom Tahićana provesti ostatak života (jedan američki brod će naići na ostrvo tek 1808).

• 20. 1. - Umro car Josip II, malo pre toga je vratio ustav Ugarskoj i Hrvatskoj, od važnijih reformi je zadržao samo patente o toleranciji i o ukidanju osobne zavisnosti^[4]. Nasljeđuje ga brat Leopold II (do 1792), trenutno veliki vojvoda Toskane.
  • Omraženi ban Hrvatske Franjo grof Balassa se nakon careve smrti morao povući na carski dvor - "nalagao [je] sve teže terete i nepovlaštenim slojevima", sukobljavao se i s biskupom Vrhovcem povodom novačenja za turski rat^[5].
  • Turski rat je izazvao veliku bijedu i glad na austrijskoj strani^[6].
• 22. 1. - Sastanak duhovnih lica i oborknezova zapadne Srbije u Tronoši: predstavka mitropolitu Putniku da upozna cara s nevoljama ako Srbija bude prepuštena Turcima.
• 26. 1. - Praizvedba Mozartove komične opere Così fan tutte ("Sve tako čine") u Beču.
• 27. 1. - Heinrich Harries objavio u novinama pesmu Heil dir im Siegerkranz ("Slava tebi u pobedničkoj kruni") u čast danskog kralja Kristijana VII - kasnije himna Pruske odn. Nemačkog carstva, s melodijom God save the King.
• januar - Tursko-pruski savez, francuska revolucija i jačanje opozicije Josifu II otežavaju položaj Austrije^[7].

Februar/Veljača

• 1. 2. - U New Yorku se prvi put sastaje Vrhovni sud SAD.
• 13. 2. - Ukinuti redovnički zavjeti i redovi u Francuskoj.
• februar - Bosanski Turci već zauzeli Loznicu i Lešnicu (frajkor je slab a Austrijanci se povlače)^[8].
• februar-mart - Turska koncentracija i pritisak na Stalać, Paraćin, Kruševac i Karanovac.

Mart/Ožujak

• 1. 3. - Odlučeno da se tokom godine održi prvi popis stanovništva u SAD, koji će se otada redovno održavati svakih deset godina.
• mart, početkom - Počinje izbeglištvo iz zapadne Srbije.
• 4. 3. - Francuska revolucija: Francuska podijeljena u 83 departmana kojim je ukinuta dotadašnja teritorijalna organizacija temeljena na feudalnim lenima.
• 5. 3. - Tzv. Feudalni komitet podnosi izveštaj francuskoj skupštini - odlaže se ukidanje feudalizma.
• 6. 3. - Njujorška skupština glasala za prijem Vermonta u uniju, pod nekim uslovima.
• mart - Francuska Konstituanta uvodi kolonijalne skupštine otvorene za posednike; ropstvo je zadržano, proglašena je pravna jednakost slobodnih ljudi.
• mart - Ugarska je na ivici pobune, antinemačkog i antifiskalnog karaktera - plemstvo je uništilo poreske dokumente^[9].
• 18. 3. - Brabantska revolucija: rulja pristalica konzervativnih etatista proterala liberalne vonkiste iz Brisela - teror.
• 22. 3. - Thomas Jefferson je prvi državni sekretar SAD (do 1793, potpredsednik 1797-1801, predsednik 1801-1809).
• 26. 3. - Prvi Zakon o naturalizaciji u SAD: državljanstvo mogu dobiti slobodni belci dobrog karaktera.
• 29. 3. - Odbrambeni savez Pruske i Poljske - Poljska želi zaklon dok piše Ustav od 3. svibnja 1791., koji će Pruska uzeti kao izgovor za nepoštovanje kada Rusija napadne Poljsku 1792.

April/Travanj

• 6. 4. - Mihaljević iznenada napao Aleksinac, porazio Ali-pašu Vučitrnskog^[10].
• 11. 4. - Yazid je novi sultan Maroka (do 1792); proganja Jevreje iz Tetuana koji mu nisu želeli pomoći u borbi protiv oca Mohammeda.
• 16. 4. - Predali se Turci na Ada Kaleu.
• 27. 4. - Osnovan klub Kordeljera (Danton, Desmoulins, Hébert, Marat...).

• proleće - Počinje sukob između Ali-paše Janjinskog i Suliota u Epiru: ovi su razbili snage koje je Ali-paša poslao na njih, ne može im se osvetiti jer je pozvan na Dunav, gde ostaje do jeseni, navodno se vratio sa nekoliko stotina srpskih i bugarskih zarobljenika^[11].
• proleće-leto - Frajkori se povlače iz dolina Zapadne i Velike Morave - vuku narod sa sobom, a Turci pale i pustoše.

Maj/Svibanj

• 12. 5. - Sabor u Zagrebu: donesen zaključak da će šest hrvatskih i slavonskih županija primati naredbe od Ugarskoga namjesničkog vijeća dok god se ne osvoje dijelovi Hrvatske koji su pod Turskom i Venecijom (plemstvo se samo podvrgnulo Ugarskoj radi sloge u borbi protiv Josipovih reformi). Poslanicima na ugarski sabor data instrukcija da se, uz ostalo, traži poništenje urbarijalnih reformi Marije Terezije i Josipa II. i patenta o ukidanju kmetske zavisnosti^[12].
  • Ipak, novi hrvatski ban Ivan Erdődy (1790-1806) reći će na Ugarskom saboru Regnum regno non praescribit leges ("Kraljevstvo kraljevstvu ne propisuje zakone").
• 13. 5. - Rusko-švedski rat: pomorska bitka kod Revala, poraženi švedski napadači.
• maj - Vrhunac krize oko Nootke, špansko-britanskog spora oko zaliva na ostrvu Vankuver na zapadnoj obali Severne Amerike.
• 17 - 18. 5. - Rusko-turski rat: osmansko-alžirska flota porazila grčkog gusara Lambrosa Kaconisa kod Androsa.
• 22. 5. - Povodom pretnje rata između Britanije i francuske saveznice Španije, francuska Konstituanta donosi dekret o Deklaraciji mira svetu, u kojoj se francuska nacija odriče od osvajačkih ratova (Španija prinuđena na pregovore).
• 26. 5. - Mitropolit Mojsije Putnik sa još dvojicom episkopa primljen kod cara - ovaj obećava da će i Srbi biti pozvani da pošalju predstavnike na ugarski sabor, kasnije to povlači^[13].
• 29. 5. - Rhode Island, kao posljednja od originalnih Trinaest kolonija, ratificira Ustav SAD.

Jun/Juni/Lipanj

• 2. 6. - Emanuel Janković otvorio prvu knjižaru u Novom Sadu.
• 13. 6. - Uhapšen navodni Londonski monstrum koji je napadao žene.
• jun - General De Vins preduzima opsadu tvrđave Cetin u Bihaćkoj krajini, osvaja je posle duge i teške borbe; frajkorci za to vreme upadaju u Bosnu, Brdska milicija zapalila predgrađe Prijedora, lički frajkorci četuju prema Vakufu a banijski prema Jezerskom^[14].
• jun - U Budimu se sastao Ugarski sabor, prvi od 1764. - hrvatski poslanici se protive nametanju mađarskog jezika, zalažu se za latinski, ili čak i hrvatski^[15]. "Nesjedinjeni grčkog obreda" dobijaju pravo građanstva, čime prestaju carske privilegije^[16]. Sabor će izabrati carevog/kraljevog sina Aleksandra Leopolda za palatina (do 1795), čime se nakon 25 godina obnavlja taj položaj.
• jun - U Australiju stiže pet brodova iz Druge flote: od 1038 ukrcanih osuđenika, 273 je umrlo na putu i još 124 ubrzo po dolasku.
• 19. 6. - Ukinute nasledne plemićke titule u Francuskoj.
• 20. 6. - Kompromis iz 1790.: Alexandru Hamiltonu udovoljeno da savezna vlada preuzme dugove država a Thomasu Jeffersonu i Jamesu Madisonu da prestonica SAD bude na jugu.
• 20. 6. - Bitka kod Patana u Indiji: maratske snage na čelu sa francuskim oficirom Benoît de Boigneom porazile džajpurske Radžpute - uz još uspeha tokom godine, Marate dominiraju severnom i severozapadnom Indijom.

Jul/Juli/Srpanj

• 4. 7. - Bitka u Viborškom zalivu: švedska flota uspela da se izvuče iz ruske blokade po cenu velikih gubitaka.
• 7. 7. - Odlučeno da se na Veliku Gospojinu 26. avgusta otvori srpski crkveno-narodni sabor u Temišvaru, samo deset dana nakon što je mitropolit Putnik zatražio dozvolu za to (Srbi nisu primljeni u Ugarski sabor).
• 9. 7. - Umro mitropolit Putnik.

• 9 - 10. 7. - Rusko-švedski rat: Bitka kod Svenskunda u kojoj švedska flota uništava rusku flotu, poznata kao najveća pomorska bitka u historiji Baltika.
• 12. 7. - Francuska revolucija: Donesena Građanska konstitucija klera, kojom je Rimokatolička crkva podređena državi, te zabranjen rad katoličkih redova.
• 14. 7. - Festival federacije u Parizu.
• 16. 7. - Zakonom o rezidenciji uspostavljen prestonički distrikt SAD na rijeci Potomac - budući Washington, D.C..
• 19. 7. - Bitka u Kerčkom moreuzu je ruska pomorska pobeda nad Osmanlijama.
• 22. 7. - Ferdinand III novi veliki vojvoda Toskane (1790-1801. i 1814-24).
• 26. 7. - Zakonom o preuzimanju, Kongres SAD omogućava saveznoj vladi da preuzme dugove država. Ovaj uspeh Hamiltonovih federalista će dogodine dovesti do osnivanja Demokratsko-republikanske stranke.
• 27. 7. - Austro-pruska Rajhenbaška konvencija: Austrija pristaje da sklopi mir s Turskom uz status kvo - postojala je mogućnost da Austrija zadrži Srbiju ako prepusti Pruskoj Gdanjsk i Torunj, ali to nisu želele ni jedna ni druga^[17] - ubrzava se povlačenje Austrijanaca iz Srbije.
• 28. 7. - Završen kanal Forth - Clyde u Škotskoj.

Avgust/August/Kolovoz

• 2. 8. - Dan prvog popisa u SAD: 3.929.214 stanovnika, od čega 694.280 robova.
• 14. 8. - Verelski mirovni sporazum u kome Švedska i Rusija obustavljaju neprijateljstva po načelu status quo ante bellum.
• avgust - Seljačka buna u Saksoniji, ugušena sledećeg meseca.
• 24. 8. - Obustava neprijateljstava u austrijsko-turskom ratu (mir potpisan u Svištovu sledećeg avgusta).
• 25. 8. - Generalni providur Anđelo Diedo predlaže da se i u Dalmaciji ukinu neki praznici kako bi se povećao broj radnih dana: "ne radi se u poljima, nego se rasipa i pije i kriminal raste"^[18].

• 26. 8. - 22. 9. - Temišvarski sabor Srba u Ugarskoj, kao protivteža Ugarskom saboru; učestvuje 100 deputata, jednak broj iz sveštenstva, Vojne granice, plemstva i Provincijala; većina traži Banat kao autonomnu teritoriju, manjina za uključenje u Ugarsku kraljevinu; za mitropolita izabran budimski episkop Stefan Stratimirović^[19][20] (do 1836).
• 31. 8. - Afera u Nancyju: pobuna u garnizonu ugušena po cenu krvoprolića - moral u francuskoj vojsci je slab, ranije tokom godine je bilo dosta neposluha i sitnijih pobuna; stroge kazne za pobunjenike im donose simpatije kod radikala.
• avgust-septembar - Turci ponovo zaposedaju Srbiju, Vlajko Stojković pruža otpor kod Paraćina a Mihaljević kod Hasan-pašine Palanke - frajkori su u lošem stanju i raspušteni su^[21]. Jedan turski komandant, možda Deli-Ahmed, ubio na prevaru oko 200 viđenijih Srba iz požarevačke nahije u manastiru Manasiji - ovo i razbojničke bande podstiču na bežaniju^[22].

Septembar/Rujan

• 2. 9. - Turci iznenada zauzeli Požarevac, "sekući i paleći sve pred sobom"^[23]. Počinje masovno iseljavanje iz Srbije, mošti Stefana Prvovenčanog stigle u manastir Vojlovicu.
• 11. 9. (ili 1. 9.) - U Habsburškom carstvu obnovljena cenzura.
• 14. 9. - Temišvarski sabor upućuje caru Elaborat, navedene žalbe i molbe Srba u Ugarskoj.
• septembar - Pismo crnogorskog guvernadura Radonjića knezu Kaunicu: "Narod se smeo i propao, hrišćani od Albanije i Hercegovine propadoše a sve Turci posjekoše i porobiše"^[24].
• 25. 9. - Povodom rođendana cara Qianlonga, u Pekingu predstavljena opera iz Anhuija, Huiju - početak Pekinške opere.

Oktobar/Listopad

• 9. 10. - Leopold II krunisan u Frankfurtu.
• 9. 10. - Razoran zemljotres pogodio Oran u Alžiru.
• 18. 10. - Severozapadni indijanski rat, Bitka kod Fort Waynea: Miami Indijanci Male Kornjače porazili Amerikance Josiah Harmara u Ohaju.
• 22. 10. - William Bligh oslobođen optužbi za pobunu na Bountyju.
• 28. 10. - Vincent Ogé diže pobunu na francuskom Santo Domingu u korist prava slobodnih obojenih (belci su ranije tokom godine formirali skupštinu bez njih), ubrzo poražen.
• 28. 10. - Prva Nootkanska konvencija između Britanije i Španije: severozapadna obala Severne Amerike otvorena za trgovce obe nacije.

Novembar/Studeni

• 1. 11. - Objavljene Burkove "Refleksije o revoluciji u Francuskoj", jedan od najpoznatijih intelektualnih napada na nju i važan traktat modernog konzervativizma.
• 11. 11. - Leopold II krunisan za ugarsko-hrvatskog kralja.
• novembar - Belgijski ustanak ugušen nakon što su austrijske trupe okupirale Austrijsku Nizozemsku.
• novembar - Eksplozivna erupcija havajskog vulkana Kilauea, glavne žrtve su ratnici Keōua Kuahuule koji se pobunio protiv Kamehamehe.

Decembar/Prosinac

• 1. 12. - U Francuskoj ukinut nepopularan porez na sol, Gabelle du sel (Napoleon će je vratiti 1806).
• 3. 12. - Austrijanci se vratili u Brisel.
• 5. 12. - U govoru "O organizaciji nacionalne garde", Maximilien Robespierre formuliše devizu "Sloboda, jednakost, bratstvo".
• decembar - Sastao se transilvanski sabor^[25].
• 17. 12. - U Meksiku otkriven astečki Kamen Sunca.
• 22. 12. - Rusko-turski rat, Opsada Izmaila: Ruske trupe pod komandom Suvorova zauzimaju tursku tvrđavu Izmail (24. decembar je jedan od Dana vojne slave u današnjoj Rusiji).

Kroz godinu

• Završen Panthéon u Parizu.
• Jedna mala kapela je prva pravoslavna crkva u Dubrovniku^[26].
• Aleksandar Radiščev objavio knjigu "Putovanje od St. Petersburga do Moskve" zbog čega je osuđen na smrt (izmenjeno u progonstvo u Sibir).
• Treći Anglo-misorski rat u južnoj Indiji: Britanska istočnoindijska kompanija sa indijskim saveznicima protiv Kraljevine Mysore.
• Kant izdao i treću "kritiku", Kritiku moći suđenja.
• Friedrich Justin Bertuch izdaje "Slikovnicu za decu" (Bilderbuch für Kinder, 1790-1830) u 12 tomova sa 1.185 stranica i 6.000 ilustracija.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1790.

• 4. 2. - Dimitrije Frušić, srpski lekar i novinar († 1838)
• 18. 3. - Jevrem Obrenović, Milošev brat, Milanov deda († 1856)
• 29. 3. - John Tyler, predsednik SAD († 1862)
• 23. 5. - Jules Dumont d'Urville, pomorac, istraživač († 1842)
• 23. 5. - James Pradier, skulptor († 1852)
• 12. 8. - Gligorije Vozarević, prvi srpski izdavač († 1848)
• 21. 10. - Alphonse de Lamartine, pesnik, francuski političar († 1869)
• 17. 11. - August Ferdinand Möbius, matematičar, astronom († 1868)
• 16. 11. - Leopold I., prvi kralj Belgijanaca († 1865)
• 23. 12. - Jean-François Champollion, egiptolog († 1832)
• ? - Stanko Petrović-Njegoš, sinovac Petra I, otac kneza Danila († 1851)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1790.

• 20. 2. - Josip II, sveti rimski car (* 1741)
• 7. 3. - Jean-Baptiste Romé de L'Isle, pionir kristalografije (* 1736)
• 12. 3. - András Hadik, futoški grof, habsburški feldmaršal (* 1710)
• 31. 3. - Stijepo Šuljaga, dubrovački književnik (* 1719)
• 17. 4. - Benjamin Franklin, američki naučnik, političar, diplomata (* 1706)
• 9. 7. - Mojsije Putnik, karlovački mitropolit (* 1728)
• 14. 7. - Ernst Gideon von Laudon, austrijski feldmaršal (* 1717)
• 17. 7. - Adam Smith, ekonomista, filozof (* 1723)
• 28. 9. - Nikola I. Josip Esterházy, ugarski knez, pokrovitelj muzike (* 1714)

Reference

Literatura

• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)
• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959