1840

Ovo je članak o godini 1840.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1810-e  1820-e  1830-e  – 1840-e –  1850-e  1860-e  1870-e
Godine:	1837 1838 1839 – 1840 – 1841 1842 1843

1840. po kalendarima

Gregorijanski	1840. (MDCCCXL)
Ab urbe condita	2593.
Islamski	1255–1256.
Iranski	1218–1219.
Hebrejski	5600–5601.
Bizantski	7348–7349.
Koptski	1556–1557.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1895–1896.
• Shaka Samvat	1762–1763.
• Kali Yuga	4941–4942.
Kineski
• Kontinualno	4476–4477.
• 60 godina	Yang Metal Miš (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11840.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1840 (MDCCCXL) bila je prijestupna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u ponedjeljak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

• 13. 1. - Luksuzni parobrod Lexington izgoreo pored Long Islanda, 139 poginulih, četvoro preživelih.
• januar - "Kazina" u Zagrebu je središte mađarona.^[1]
• 21. 1. - Predstavka hrvatskog bana Franje Vlašića caru i kralju Ferdinandu da ne potvrdi zaključak o uvođenu mađarskog jezika u javni život Hrvatske (uslišeno).
• 22. 1. - Britanski naseljenici stigli na Novi Zeland, ove godine osnovan Wellington.
• 22. 1. - Jules Dumont d'Urville otkrio Adelijinu zemlju.
• 25. 1. - Kapetan Charles Wilkes iz američke ekspedicije opazio deo Antarktika, kasniju Wilkesovu zemlju.
• 26. 1. (14. 1. po j.k.) - Sveti Sava prvi put proslavljen kao školska slava u Srbiji.
• 29. 1. - Bitka kod Maqongqoa: pobunjeni Mpande porazio uz bursku pomoć svog brata Zulu kralja Dinganea (vladaće do 1856/1872). Buri uzeli 36.000 grla stoke i proširili svoju Republiku Nataliju.

• 6. 2. - Ugovor iz Waitangija između Britanaca i maorskih poglavica na osnovu kojeg Velika Britanija preuzima suverenitet nad Novim Zelandom (engleski i maorski primerak ugovora se razlikuju).
• 10. 2. - Britanska kraljica Viktorija se udala za svog rođaka Alberta.
• 11. 2. - Praizvedba Donizettijeve opere La fille du régiment u Parizu.
• februar - Dva slučaja krvne klevete protiv Jevreja: Rodoska krvna kleveta (Jevreji optuženi za ubistvo nestalog dečaka) i Damaštanska afera (ubistvo kapucinskog fratra i grčkog sluge).

• 9. 3. - U Severnoj Karolini završena pruga Wilmington and Raleigh Railroad dužine 260 km, navodno najduža na svetu u ovom trenutku.
• 14. 3. (2.3. po j.k.) - Knez Mihailo Obrenović se vratio u Beograd.
• 17. 3. (5. 3. po j.k.) - Skupština u Beogradu, na Kalemegdanu: pročitani carski berat i ferman kojim je Mihailo potvrđen za vladara (njegova prva vlada, do 1842). Ustavobranitelji izradili da Mihailo bude proglašen za izbornog umesto naslednog kneza, zbog maloletstva mu određeni lični savetnici - Toma Vučić-Perišić i Avram Petronijević^[2].

April/Travanj – Jun/Lipanj

• 1. 5. - U Velikoj Britaniji izdata Penny Black, prva lepljiva poštanska marka na svetu, u zvaničnoj upotrebi od 6. maja (ranije je poštarinu morao plaćati primalac).
• 1. 5. - Požar opustošio Baju u Mađarskoj.
• 5. 5. - Požunski sabor 1839-40.: otpisom na Sabor, kralj Ferdinand otklanja potvrdu zaključka o uvođenju madžarskoj jezika (predviđeno za 1850). Inače u obrani svojih prava, Hrvati su prinuđeni boriti se za konzervativna stajališta: protive se oslobođenju seljaka i građanskim pravima za protestante^[3].
• 7. 5. - Veliki natchezki tornado pogodio grad Natchez, Mississippi, sa 317 mrtvih drugi najsmrtonosniji u SAD istoriji.
• maj - Zagrebački trgovac Dimitrije Novaković snimio dagerotipiju u Beogradu, kako javljaju peštanske Serbske narodne novine od 12/24. maja^[4].
• maj - Iz kolubarskog sreza se širi pokret protiv ustavobranitelja, podstaknut od gospodar-Jevrema i drugih obrenovićevaca - ustavobranitelji počinju bežati u Beogradsku tvrđavu.
• 16. 5. - Umro hrvatski ban Franjo Vlašić. Zagrebački biskup Juraj Haulik će biti namjesnik banske časti do 1842.
• 21. 5. - Proglašen britanski suverenitet nad Novim Zelandom.
• 25. 5. - Na poziv naroda, knez Mihailo prelazi u Kragujevac^[5].
• maj-jun - Nova vlada u Srbiji: predsedava Đorđe Protić, unutrašnji poslovi Cvetko Rajović.

• 4. 6. - Pušten u saobraćaj Stockportski vijadukt kod Manchestera, jedna od najvećih građevina od cigala na svetu.
• 7. 6. - U Beogradu osnovana prva pošta (ovaj datum je Dan poštanskih radnika Srbije).
• 7. 6. - Friedrich Wilhelm IV. je novi kralj Pruske (do 1861).
• 10. 6. - Hrvatsko narodno kazalište u Zagrebu započinje djelatnost junačkom igrom "Juran i Sofija ili Turci kod Siska" Ivana Kukuljevića Sakcinskog, u izvedbi novosadskog Domorodnog teatralnog društva (ranije Leteće diletantsko pozorište)^[6].
• jun? - Libanski Maroniti se pobunili protiv egipatske vlasti, Ibrahim Paša poslat da im pali gradove i sela, engleska flota komodora Napiera patrolira uz obalu od 1. jula.
• jun-jul - Prvi opijumski rat: ekspedicione snage Britanske Indijske armije stižu iz Singapura u Kanton, nakon čega blokiraju ušće Biserne rijeke ("Bocca Tigris") i na severu zauzimaju grad Zhoushan.

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

• 4. 7. - Parobrod RMS Britannia nove firme Cunard Line otvara parobrodsko redovno putničko i poštansko putovanje preko Atlantika (od Liverpoola do Halifaxa za 12 dana i 10 sati).
• 15. 7. - Londonska konvencija o umirenju Levanta: Britanija, Austrija, Pruska i Rusija podržavaju Osmansko Carstvo povodom Istočne krize sa Egiptom (Francuska podržava Egipat). Muhamed Aliju se nudi Egipat kao nasledni posed i južna Sirija kao doživotni posed uz napuštanje ostalog (odbijeno). Francuska je takođe pokrenula Rajnsku krizu, nakon što je premijer Adolphe Thiers izjavio da je Rajna prirodna francuska granica.
• 21. 7. - Nemačka lokomotiva Augusta Borsiga pobedila Stephensonovu na takmičenju.
• 23. 7. - Brazilski car Pedro II prevremeno proglašen punoletnim.
• 23. 7. - U Velikoj Britaniji donesen Akt o uniji kojim će dogodine nastati Provincija Kanada, spajanjem Gornje i Donje Kanade.

• 1 - 9. 8. (n.k.) - Skupština u Beogradu nakon pobuna u nekim krajevima. Kasnije tokom meseca sledi još jedna skupština na kojoj se donose zaključci za povratak mira.
• 6. 8. - Louis Napoleon Bonaparte se iskrcao sa družinom u Boulognu - fijasko mu donosi opšti podsmeh i osudu na doživotni zatvor (pobegao 1846).
• 10. 8. - Sastao se Hrvatski sabor: čl. XXIV zaključuje neka se kralj zamoli "da se u kr. zagrebačkoj akademiji i po svim gimnazijama urede katedre čistog narodnog jezika (štokavštine)".
• 10. 8. - Fortsasova šala: bibliofili se okupljaju u belgijskom mestu Binche radi nepostojeće aukcije retkih knjiga (koje takođe ne postoje).
• 17. 8. - U habsburškoj Lombardiji-Veneciji otvorena pruga Milano-Monza, prva na sjeveru Italije.
• avgust - Pobuna Petra Ilića Pekete u požarevačkom okrugu u korist kneza Miloša, ali ubrzo ugušena.

• 11. 9. - Tursko-egipatski rat (1839-41): britanski, osmanski i austrijski brodovi bombarduju Bejrut.
• 12. 9. - Robert Schumann se oženio Clarom.
• septembar - Veća turska grupa pokušala opljačkati selo Dodoši ali ih malobrojniji Crnogorci razbili. Inače, međusobni okršaji i paljevine su neprekidni^[7].
• 16. 9. (4.9. po j.k) - Prvi javni bal u Beogradu ("u predgradiju, idući k Topčideru"), povodom rođendana kneza Mihaila Obrenovića.
• 19. 9. - Marie Lafarge u Francuskoj osuđena na doživotni zatvor zbog trovanja - prvi slučaj u kome je korišćena forenzička toksikologija (javnost je podeljena u mišljenjima o njenoj krivici).

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

• 5. 10. (23. 9. po j.k.) - Smail-aga Čengić, muselim gatački, pivski i drobnjački, poginuo na Mljetičku u Drobnjaku kad je došao da kupi harač, poginulo još 80 Turaka^[8]. Drobnjački knez Novica Cerović morao preći u Crnu Goru; Ali-paša Rizvanbegović kasnije vodio vojsku na Drobnjake^[9].
• 7. 10. - Willem II. je novi kralj Nizozemske nakon abdikacije Willema I.
• 10. 10. - Saveznici zauzeli Bejrut, u Bitci kod Nahr-el-Kelba poražen Ibrahim Ali.
• 14. 10. - Libanski emir Bashir Shihab II se predao Britancima, deportovan je na Maltu.
• 17. 10. - Liberalni komandant vojske Baldomero Espartero postaje regent Španije nakon što je istisnuta kraljica majka Maria Cristina.
• 17. 10. - Carski emisar Musa-efendija se vraća iz Beograda u Carigrad, kuda odlaze i najugledniji ustavobranitelji (Perišić, Petronijević i Milutin Garašanin) - u zemlji ih proganjaju.
• 18. 10. - Retour des cendres ("Povratak pepela"): brod sa Napoleonovim ostacima krenuo sa Svete Jelene, u luku Cherbourg stižu 30. novembra.
• 20. 10. - Ostavka francuskog premijera Thiersa signalizira kraj napetosti između Francuske i Britanije povodom Istočne krize.

• 1. 11. (20. 10. po j.k.) - Povodom nemira u nekim selima Mačvanskog sreza, navodno oko žiropađe, ustanovljen preki sud.^[10]
• 3. 11. - Saveznici zauzimaju Akru u Izraelu, nakon što je u eksploziji granatiranog magazina poginulo 1.100 ljudi.
• novembar - Na Velikoj zapadnoj železnici primenjeno železničko vreme: prvi put da su lokalna vremena zamenjena standardnim, u ovom slučaju londonskim.
• 27. 11. - Aleksandrijska konvencija: komodor Napier samoinicijativno sklapa mir sa Muhamed Alijem: ovom će ostati Egipat, ostalo ima evakuisati^[11].

• 2. 12. - Predsednički izbori u SAD, whigovac William Henry Harrison ubedljivo pobedio sadašnjeg predsednika Martina Van Burena (izborni slogan: Tippecanoe and Tyler Too).
• 7. 12. - David Livingstone otišao za južnu Afriku kao misionar.
• 15. 12. - Napoleonovo truplo postavljeno u Les Invalides.
• decembar - Pruska vojska usvojila revolucionarnu von Dreyseovu pušku ostragušu, repetirku sa udarnom iglom (→ Dreyse Model 1849).

Kroz godinu

• Buna u Travniku otjerala vezira, dok je regularne trupe nisu skršile.
• Pokret Glođina buna u Sarajevu kome se pridružuju Fojnica i Visoko - Sarajlije ne žele slati sinove u nizam, pobunjenici poraženi kod Viteza.
• Turci protjeruju katolike iz Mostara, oko 320 obitelji.
• Bosna: od Banje Luke do Bihaća 30 sati na dobrom konju, od Goražda do Višegrada 6 sati, od Sarajeva do Zvornika 30 sati (preko Olova i Vlasenice)^[12].
• Habsburzi dobili protektorat nad katolicima Bosne i Hercegovine^[13].
• U civilnom i vojnom delu Hrvatske ima 504.246 Srba, 31,41% stanovništva^[14].
• posle 1840 - Porta uspeva smeniti više paša u Makedoniji i jugoistočnoj Srbiji^[15].
• Utemeljena Pivovara Daruvar, najstarija u Hrvatskoj.
• Hrvatski narodni preporod ulazi u krizu.
• U Srbiji donesen Zakon o ustrojstvu okružnih sudova.
• Slika "Brod s robljem" Williama Turnera.
• Stanovništvo Ćingovske Kine se učetvorostručilo od 1700 - seljaštvo je osiromašilo zbog smanjenih imanja.^[16]
• Nauka i tehnika:
  • Louis Agassiz objavio Études sur les glaciers ("Studije o glečerima") u kojima je pretpostavio da je Zemlja prošla kroz ledeno doba.
  • Christian Friedrich Schönbein otkrio ozon.
  • Objavljen Hessov zakon.
  • Justus von Liebig: "Hemija u svojoj primeni na poljoprivredu i fiziologiju". Isti naučnik je prvi put ukazao na značaj minerala za rast biljaka i kako bi trebalo tretirati fosfate da budu upotrebljivi^[17] - osnova agrohemije.
  • Karl Adolph von Basedow opisao simptome Gravesove (Basedowljeve) bolesti.
  • Anastas Jovanović je prvi Srbin koji radi umetničke litografije.
  • Hugh Lee Pattinson snimio dagerotipiju Nijagarinih vodopada (vidi). John William Draper snimio jednu od prvih fotografija ljudskog lica (vidi) i prvu fotografiju Meseca (početak astrofotografije).
  • Naučna studija "Evropska Turska" Ami Bouéa.

U toku/tijeku

• Prvi opijumski rat (1839-42)
• Prvi anglo-afganski rat (1839-42)
• Tursko-egipatski rat (1839-41)

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1840.

• 3. 1. - Otac Damien, misionar leproznima na Havajima († 1889)
• 23. 1. - Ernst Abbe, fizičar († 1905)
• 5. 2. - Hiram Maxim, pronalazač prenosivog mitraljeza († 1916)
• 5. 2. - John Boyd Dunlop, pronalazač pneumatika († 1921)
• 7. 2. - Gligorije Jeftanović, političar, trgovac, veleposjednik († 1927)
• 14. 2. - Milka Grgurova-Aleksić, glumica († 1924)
• 15. 2. - Titu Maiorescu, rumunski političar i književni kritičar († 1917)
• 22. 2. - August Bebel, nemački socijalista († 1913)
• 23. 2. - Carl Menger, ekonomista († 1921)
• 29. 2. - John Philip Holland, konstruktor podmornica († 1914)
• 2. 4. - Émile Zola, književnik († 1902)
• 8. 4. - Mihailo Katanić, srpski oficir († 1887)
• 27. 4. - Edward Whymper, planinar († 1911)
• 7. 5. - Petar Iljič Čajkovski, kompozitor († 1893)
• 13. 5. - Alphonse Daudet, književnik († 1897)
• 7. 6. - Šarlota Belgijska, carica Meksika († 1927)
• 1. 8. - Mitropolit beogradski Inokentije († 1905)
• 14. 8. - Richard von Krafft-Ebing, seksolog († 1902)
• 21. 9. - Murat V, osmanski sultan († 1904)
• 27. 9. - Alfred Thayer Mahan, admiral, geostrateg († 1914)
• 31. 10.? - Šime Mazzura, političar († 1918)
• 12. 11. - Auguste Rodin, skulptor († 1917)
• 14. 11. - Claude Monet, slikar († 1926)
• 21. 11. - Viktorija (nemačka carica) († 1901)
• 25. 11. - Sava Grujić, srpski oficir, političar († 1913)
• 20. 12. - Stevan Binički, austrijski pa srpski oficir († 1903)
• ? - Pero Tunguz, harambaša († 1919)
• ? - David Starčević, hrvatski političar († 1908)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1840.

• 2. 3. - Heinrich Wilhelm Olbers, astronom (* 1758)
• 25. 4. - Siméon Denis Poisson, matematičar, fizičar (* 1781)
• 6. 5. - Francisco de Paula Santander, bivši predsednik Kolumbije (* 1792)
• 16. 5. - Franjo Vlašić, hrvatski ban (* 1766)
• 27. 5. - Niccolò Paganini, violinski virtuoz (* 1782)
• 7. 6. - Friedrich Wilhelm III., kralj Pruske (* 1770)
• 29. 6. - Lucien Bonaparte, Napoleonov brat (* 1775)
• 12. 7. - Ivan Knežević, "Knez Ivo od Semberije" (* 1760)
• 18. 9. - Constantine Samuel Rafinesque, polimata (* 1783)
• 20. 9. - José Gaspar Rodríguez de Francia, paragvajski državnik (* 1766)
• 5. 10. - Smail-aga Čengić, muselim gatački, pivski i drobnjački
• ? - Dingane kaSenzangakhona, zbačeni vladar Zulua (* ca. 1795)

Reference

Literatura

• Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
  • Peta knjiga prvi tom (V-1)
  • Peta knjiga drugi tom (V-2)
• Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.