Czudec

wieś

Zabudowa centrum miejscowości

Państwo

Polska

Województwo

podkarpackie

Powiat

strzyżowski

Gmina

Czudec

Liczba ludności (2020)

2962^[2]

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

38-120^[3]

Tablice rejestracyjne

RSR

SIMC

0648385^[4]

Położenie na mapie gminy Czudec

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa podkarpackiego

Położenie na mapie powiatu strzyżowskiego

49°56′43″N 21°49′51″E/49,945278 21,830833^[1]

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Czudec – wieś (dawniej miasteczko lokowane w XV w.) w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie strzyżowskim, w gminie Czudec^[5]^[4].

Czudec uzyskał lokację miejską w 1427 roku, zdegradowany został w 1919 roku^[6]. Wieś położona jest na skraju Pogórza Strzyżowskiego, przy drodze wojewódzkiej nr 988. Miejscowość jest siedzibą parafii Świętej Trójcy, należącej do dekanatu Czudec, diecezji rzeszowskiej.

Części wsi

Integralne części wsi Czudec^[5]^[4]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
1043425	Bełk	część wsi
0648391	Grobla	część wsi
0648400	Kolanówka	część wsi
0648416	Leśniczówka	część wsi
0648422	Rzeki	część wsi

Historia

W 1185 roku komes Mikołaj Bogoria z Bogorii koło Sandomierza przekazał kilka wsi ze swych dóbr na uposażenie klasztoru cystersów w Koprzywnicy.

W 1264 roku spotkali się w Tarnawie: książę Rusi Halickiej Daniel Halicki z księciem polskim Bolesławem Wstydliwym i wspólnie dokonali rozgraniczenia księstw. Granica miała przebiegać między Rzeszowem a Czudcem.
W 1279 r. biskup firmański Filip de Casate, w latach 1278-1282 legat papieski na Węgrzech i w Polsce^[7], w Budzie na Węgrzech potwierdził opatowi klasztoru cystersów w Koprzywnicy prawo do pobierania dziesięciny między innymi z Czudca i Strzyżowa.

19 stycznia 1354 r. Kazimierz III Wielki nadał Janowi Pakosławowi ze Strożyska miasto Rzeszów z okolicą po Dąbrowę na północy, Czudec na zachodzie i wieś Leżajsk na wschodzie.

W 1427 r. król Władysław II Jagiełło nadał Czudcowi prawa miejskie. W XV wieku ówczesny dziedzic Czudca, Mikołaj Strzyżowski, wybudował po zachodniej stronie rynku drugi kościół pw. św. Zofii (obecne sanktuarium).

Był miastem klasztoru opactwa benedyktynów w Tyńcu w województwie sandomierskim w 1629 roku^[8].

Podczas okupacji hitlerowskiej, pod koniec 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 500 Żydów. 27 lipca 1942 roku zostali wywiezieni do getta w Rzeszowie, a stamtąd do obozu zagłady Bełżcu i tam zamordowani^[9].

2 sierpnia 1944 zajęty przez wojska radzieckie^[10].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czudec, następnie gminy. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Zabytki

Barokowy kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, wybudowany w latach 1721–1735 z części rozebranych murów zamku we wsi Przedmieście Czudeckie, na miejscu drewnianej świątyni pw. św. Zofii z fundacji ówczesnego właściciela, Józefa Grabińskiego.
Murowana kaplica pw. św. Marcina, według tradycji wybudowana na miejscu pierwotnego kościoła parafialnego pod tym samym wezwaniem w 1692 r. (ostatnio odremontowana w 2004 staraniem samorządu gminy i parafii).
Zespół dworsko-parkowy ze starym dworem z XVII w. zwanym Lamusem i nowszym z XVIII w. rozbudowanym w końcu XIX w. Rośnie tam między innymi okazały tulipanowiec, drzewo o obwodzie 393 cm na wys. 0,3m (w 2013)^[11]. Obecnie w posiadaniu Zespołu Szkół.
Zespół dworski położony w części dawnej wsi o nazwie Nowa Wieś Czudecka włączonej do Czudca po 1988. Zniszczony dwór uzyskał dawną świetność dzięki pracom remontowym nowego właściciela.
Zespół drewnianej zabudowy mieszkalnej (w całości zachowana północna pierzeja rynku).
Zamek na górze zamkowej (ruiny zamku częściowo odsłonięte i zrekonstruowane).

Sport

W Czudcu działa założony w 1977 roku klub sportowy LKS Czarni Czudec, którego piłkarze w sezonie 2018/2019 występować będą w klasie A w podokręgu Rzeszów I^[12].

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 20893
↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7 [dostęp 2022-02-08]
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 201 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 26-27.
↑ Norbert Jerzak: Udział biskupa Filipa z Fermo we wrocławskim sporze pomiędzy biskupem Tomaszem II a księciem Henrykiem IV [w:] "Wrocławski Przegląd Teologiczny" 25 (2017) nr 2, s. 130
↑ Zbigniew Anusik, Struktura własności ziemskiej w powiecie pilzneńskim w roku 1629, w: Przegląd Nauk Historycznych 2011, r. X, nr 2, s. 78.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 496 .
↑ ВОВ-60 - Сводки. [dostęp 2012-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-15)].
↑ Krzysztof Borkowski. Polskie drzewa. DALPO. s.267
↑ 90minut.pl

Linki zewnętrzne

Czudec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 879 .
Czudec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 379 .
Historia Żydów w Czudcu na portalu Wirtualny Sztetl
Wirtualna rekonstrukcja średniowiecznego pieca, zbudowanego z kafli "rycerskich" pochodzących z zamku Czudec. wmp.podkarpackie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-25)]..

Gmina Czudec

Siedziba gminy: Czudec

Wsie	Babica Czudec Nowa Wieś Przedmieście Czudeckie Pstrągowa Wyżne Zaborów
Części wsi	Babia Góra Banasiówka Bania (Nowa Wieś) Bania (Pstrągowa) Bełk Błonia Brzezie Brzeziny Budy (Nowa Wieś) Budy (Zaborów) Debrza Dół (Babica) Dół (Nowa Wieś) Dół (Wyżne) Dział (Babica) Dział (Zaborów) Fryjsówki Góra (Babica) Góra (Nowa Wieś) Górna Granice Grobla Grochowiczna Kamieniec (Wyżne) Kamieniec (Zaborów) Karczma Kolanówka Koło Przylaska Koniówka Krzemyk Leśniczówka Łazy Łopuszka Na Dziale Niebylec Olszyny Osicze Pasoczyzna Piekarówka Piekliska Podlas Podlesie Podzamcze Przedmieście Małe Przedmieście Wielkie Przylasek (Przedmieście Czudeckie) Przylasek (Wyżne) Pstrągowa Dolna Pstrągowa Górna Pyrówki Rędziny (Pstrągowa) Rędziny (Wyżne) Ryboniówka Rzeki (Czudec) Rzeki (Pstrągowa) Rzeki (Wyżne) Sitkówka Skrzynówki Smykówki Sołtysie (Wyżne) Sołtysie (Zaborów) Sośnina Steinbruch Strachociny Środoniówka Wola Wola Czudecka Wólka
Przysiółki wsi	Budy Babickie Zawisłocze

Powiat strzyżowski (1920–32 i 1954–75) (► II RP)

Siedziba powiatu – Strzyżów

Przynależność wojewódzka	woj. lwowskie (1920–32) woj. rzeszowskie (1954–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–32)	brak
Miasteczka (1920–32)	Czudec (→) Frysztak (→) Niebylec (→) Strzyżów (→)
Gminy miejskie (1920–32 i 1954–1975)	Strzyżów
Gromady (1954–72)	Cieszyna (← 1954–61) Czudec (← 1954–72) Dobrzechów (← 1954–72) Frysztak (← 1954–72) Glinik Charzewski (← 1954–72) Glinik Górny (1961–72) Godowa (← 1954–72) Gogołów (← 1954–61) Grodzisko (1961–72) Gwoźnica Dolna (1961–72) Gwoźnica Górna (← 1954–61) Kożuchów (← 1954–61) Lubla (← 1954–61) Lutcza (← 1954–72) Niebylec (← 1954–72) Nowa Wieś Czudecka (← 1954–60) Połomyja (← 1954–68) Pstrągowa (← 1954–72) Pstrągówka (← 1954–61) Różanka (← 1954–61) Stępina (1961–72) Szufnarowa (← 1954–61) Tropie (← 1954–61) Wiśniowa (← 1954–72) Wysoka Strzyżowska (← 1954–72) Żyznów (← 1954–61)
Gminy wiejskie zbiorowe (1973–75)	Czudec Frysztak Niebylec Strzyżów Wiśniowa

Powiat rzeszowski (1920–1975) (► II RP) (► GG)

Siedziba powiatu – Rzeszów

Przynależność wojewódzka

woj. lwowskie (1920–39)
woj. rzeszowskie (1945–75)

Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)

Błażowa (od 1934)
Głogów (od 1934)
Rzeszów
Strzyżów (od 1934)
Tyczyn (od 1934)

Miasteczka (1920–34)

Błażowa (→)
Czudec (← od 1932)
Głogów (→)
Jawornik Polski
Niebylec (← od 1932)
Strzyżów (← od 1932 →)
Tyczyn (→)

Gminy miejskie (1920–39 i 1945–75)

Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39, 1945–54 i 1973–75)

Błażowa
Boguchwała (od 1973)
Chmielnik Rzeszowski (od 1973)
Czudec (do 1954)
Głogów (Małopolski)
Hyżne
Krasne (od 1973)
Lubenia (od 1973)
Mrowla (od 1973)
Niebylec (do 1954)
Racławówka
Słocina (do 1954)
Strzyżów (do 1954)
Świlcza
Trzebownisko
Tyczyn

Gromady
(1954–72)

Białka (1954–72)
Błażowa (1960–72)
Boguchwała (1954–72)
Borek Nowy (1954–59)
Borek Stary (1954–61)
Bratkowice (1954–72)
Budy Głogowskie (1954–59)
Budziwój (1954–72)
Chmielnik (1954–72)
Czudec (1954 →)
Dobrzechów (1954 →)
Dylągówka (1954–61)
Futoma (1956–59)
Glinik Charzewski (1954 →)
Głogów (1954–72)
Godowa (1954 →)
Gwoźnica Górna (1954 →)
Hermanowa (1954–59)
Hyżne (1954–72)
Jasionka (1954–72)
Jawornik Polski (1954–72)
Kąkolówka (1954–68)
Kielnarowa (1954–59)
Krasne (1954–72)
Krzywa (1954–72)
Lubenia (1954–72)
Lutcza (1954 →)
Łąka (1954–72)
Łukawiec (1954–61)
Malawa (1954–61)
Niebylec (1954 →)
Niechobrz (1954–72)
Nowa Wieś Czudecka (1954 →)
Palikówka (1954–72)
Piątkowa (1954–59)
Połomyja (1954 →)
Przewrotne (1954–72)
Przybyszówka (1954–72)
Pstrągowa (1954 →)
Racławówka (1954–72)
Rudna Wielka (1954–72)
Słocina (1954–72)
Stobierna (1954–68)
Straszydle (1954–61)
Świlcza (1954–72)
Tropie (1954 →)
Trzciana (1954–72)
Trzebownisko (1954–72)
Tyczyn (1960–72)
Wola Zgłobieńska (1954–68)
Wysoka Głogowska (1954–72)
Wysoka Strzyżowska (1954 →)
Zaczernie (1954–72)
Zalesie (1954–68)
Zarzecze (1954–72)
Zgłobień (1969–72)
Żyznów (1954 →)

Gminy (1939–45)

Miejskie	Błażowa Głogów Kolbuszowa (←→) Reichshof Sokołów (←→) Strzyżów Tyczyn
Wiejskie^[A]	Błażowa Czudec Głogów Hyżne Kolbuszowa (1939–45) Niebylec Racławówka Słocina Sokołów (←→) Strzyżów Świlcza Trzebownisko Tyczyn

↑ kursywą opisano jednostki utworzone przez władze hitlerowskie

Miasta i miasteczka zdegradowane reformą gminną z 1933–1934

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) ^OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)

Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.