Nowe Miasto nad Wartą

Nowe Miasto nad Wartą

wieś
Rynek w Nowym Mieście nad Wartą (2010)
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	średzki
Gmina	Nowe Miasto nad Wartą
Liczba ludności (2022)	1470[2]
Strefa numeracyjna	61
Kod pocztowy	63-040[3]
Tablice rejestracyjne	PSR
SIMC	0590869
Położenie na mapie gminy Nowe Miasto nad Wartą Nowe Miasto nad Wartą
Położenie na mapie Polski Nowe Miasto nad Wartą
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Nowe Miasto nad Wartą
Położenie na mapie powiatu średzkiego Nowe Miasto nad Wartą
52°05′17″N 17°24′13″E/52,088056 17,403611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Nowe Miasto nad Wartą (niem. Neustadt an der Warthe) – wieś w Polsce (1283–1934 miasto), w województwie wielkopolskim, w powiecie średzkim, w gminie Nowe Miasto nad Wartą^[4].

Wieś leży przy drodze krajowej nr 11 i 15.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.

Wieś jest siedzibą gminy Nowe Miasto nad Wartą. Znajduje się tutaj posterunek policji oraz Ochotnicza Straż Pożarna działająca w strukturach KSRG. Na terenie wsi siedzibę ma rzymskokatolicka parafia Świętej Trójcy.

Zachodnia część Nowego Miasta nad Wartą jest dawnym miastem (1665–1677) Laskówka.

Historia

Rozwój Nowego Miasta nad Wartą wiązał się z położeniem przy przeprawie rzecznej na trakcie drogowym z Poznania do Kalisza^[5]. Nowe Miasto zostało założone w XIII wieku przez Mikołaja z Dębna herbu Doliwa, którego potomkowie z czasem przenieśli tu swoją stałą siedzibę^[6]. Nowe Miasto nad Wartą po raz pierwszy wzmiankowane było jako miasto w dekrecie Przemysła II wydanym 2 października 1283 roku, w którym poddał Nowe Miasto (określone jako "Civitas nova") pod jurysdykcję Kalisza i zakazał mieszczanom nowomiejskim zwracać się do innych sądów niż sąd w Kaliszu^[7]. Prawa miejskie nadano miejscowości w roku 1300^{[potrzebny przypis]}.

W średniowieczu Nowe Miasto było siedzibą ważnego w Wielkopolsce rodu Doliwów, którzy w Nowym Mieście w XIII i XIV wieku posiadali ufortyfikowaną wieżę mieszkalną na Kopcu, w typie rezydencji rycerskiej zwanej motte^[5]. W 1383 roku zabudowa drewniana wieży i przygródka uległa zniszczeniu w trakcie wojny domowej między Grzymalitami i Nałęczami. Drewnianą wieżę na Kopcu odbudowano, a u schyłku średniowiecza zbudowano w jej miejscu murowany dwór, który jako ruina był widoczny jeszcze w XIX wieku. Po siedzibie tej zachowało się na łąkach pod miastem grodzisko stożkowate zwane Kopcem^[5]. Drewniany kościół musiał istnieć w 1393 roku, ponieważ w tym roku potwierdzono istnienie plebana^[6]. W 1485 roku Adam Nowomiejski sprzedał 1/3 miasta swojemu stryjowi Janowi Rozdrażewskiemu herbu Doliwa z wsiami za 1300 grzywien, który rok później sprzedał je synowi Janowi Rozdrażewskiemu^[8]. W 1507 roku w wyniku podziału między braćmi 1/3 miasta otrzymał Hieronim Rozdrażewski^[8]. W 1529 roku ród Rozdrażewskich w wyniku brutalnych przedsięwzięć stał się jedynym posesorem miasta^[6]. Wnuk Hieronima, biskup włocławski Jan Rozdrażewski Nowomiejski, zmarł w 1609 roku w Nowym Mieście. W XV wieku na terenie obecnego gmachu przedszkola, na zachód od kościoła, zbudowano obronny dwór rycerski, z którego zachowały się pozostałości murowanych piwnic.

W XVI wieku ówczesne miasto położone było pod względem administracyjnym w województwie kaliskim^[9]. W 1664 r. obok niego założone zostało kolejne miasto pod nazwą Laskówka, które w XVIII r. zostało wchłonięte przez Nowe Miasto jako jego przedmieście^[10]. Do II rozbioru Polski (1793) Nowe Miasto leżało w województwie kaliskim, a następnie w wyniku rozbioru zostało włączone do Królestwa Prus i jego prowincji Prusy Południowe. W 1848 r. miał tu swoją siedzibę obóz powstańczy wielkopolskiej Wiosny Ludów^[10]. W latach 1880-1895 roku na Piaskach rząd pruski wybudował most przez Wartę, spichlerz, magazyn i inne budynki związane z portem w Orzechowie. Gospodarczy rozkwit zespołu nadbrzeża zakończyła I wojna światowa, która wybuchła w 1914 r.^[10] W 1934 r. Nowe Miasto utraciło prawa miejskie^[10].

Zabytki

Zabytki w Nowym Mieście nad Wartą^[11]:

• dawna plebania o budowie szachulcowej z 1 poł. XIX w.
• dom z końca XIX w. (ul. Poznańska 7),
• domy na Rynku, z 1 poł. XIX w.
• spichrz w dawnym porcie rzecznym, murowano-szachulcowy, z 1 poł. XIX w.
• most przez zalew Warty, z 1909 r., na nim 13 września 1969 miała miejsce katastrofa autobusu należącego do Spółdzielni Produkcyjnej Nowy Świat w Radlinie. W jej wyniku zginęło 10 osób, a jedna zmarła w wyniku odniesionych obrażeń^[12],
• kościół parafialny pw. Świętej Trójcy z XVI w.^[13]

Kościół pw. Świętej Trójcy

Kościół pw. Świętej Trójcy jest kościołem halowym z 3 nawami, orientowany, z niewyodrębnionym prezbiterium zamkniętym absydą. Mury zewnętrzne opięte dwuskokowymi szkarpami. Fasada zachodnia posiada okrągłe tynkowane blendy, a u góry otynkowany, ozdobiony pilastrami szczyt z XVII wieku. Do fasad dostawiona wieloboczna wieżyczka ze schodami. Zachowały się 3 portale gotyckie z profilowanych cegieł. W portalu zachodnim zachowała się cegła z datą 1545. Wnętrze kościoła nakryte jest pięcioprzęsłowym sklepieniem gwiaździstym, wspartym na 8 filarach ośmiobocznych. Na sklepieniu widnieje polichromia renesansowa z końca XVI wieku. Przy kościele wzniesiono 2 kaplice, od północy św. Anny, a od południa kaplicę Matki Boskiej Różańcowej. Rzeźbiony ołtarz główny z 1720 r. z obrazem św. Rodziny i Trójcy Świętej pochodzi z nieistniejącego kościoła św. Ducha.

Części wsi

• 
  Kościół gotycki
• 
  Kościół gotycki
• 
  Średniowieczny kopiec po siedzibie rodu Doliwów

Przypisy

Bibliografia

• Praca zbiorowa, Dzieje Nowegomiasta n. Wartą i jego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego z okazji trzechsetlecia Bractwa; 1637–1937, Nowe Miasto nad Wartą 1937
• Ciesielska A., Dzieje Nowego Miasta nad Wartą, Kalisz 2006.
• KrzysztofK. Kasprzak KrzysztofK., JerzyJ. Sobczak JerzyJ., Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy, Poznań: Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej iCentrum Animacji Kultury, 2009, ISBN 978-83-60746-32-5, OCLC 751400750 .brak strony (książka)

Linki zewnętrzne

• Nowemiasto, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 228 .