Tarnogóra (województwo lubelskie)

Tarnogóra
wieś
Ilustracja
Pałac Tarnowskich
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

krasnostawski

Gmina

Izbica

Wysokość

198 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

799[2][3]

Strefa numeracyjna

84

Kod pocztowy

22-375[4]

Tablice rejestracyjne

LKS

SIMC

0889858[5]

Położenie na mapie gminy Izbica
Mapa konturowa gminy Izbica, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tarnogóra”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Tarnogóra”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Tarnogóra”
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego
Mapa konturowa powiatu krasnostawskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Tarnogóra”
Ziemia50°53′41″N 23°08′11″E/50,894722 23,136389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Tarnogóra – wieś w gminie Izbica, w powiecie krasnostawskim, województwie lubelskim, nad rzeką Wieprz[5][6].

Dawniej miasto królewskie, lokowane w 1540 roku, w XVI wieku położone było w województwie ruskim[7], zdegradowane w 1869 roku[8]. w 1570 roku należało do starostwa krasnostawskiego[9]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa zamojskiego.

Wieś stanowi sołectwo gminy Izbica[10]. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 901 mieszkańców[11].

Historia

Kościół rzymskokatolicki św. Zofii

Początkowo Tarnogóra stanowiła część starostwa krasnostawskiego. Została lokowana na gruntach wsi Ostrzyca w roku 1548 na prawie magdeburskim przez hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego. Prawdopodobnie wkrótce został wzniesiony zamek obronny[12]. Hetman erygował także parafię oraz ufundował budynek kościoła. W 1552 roku Tarnogórę nabył kasztelan biecki i kanclerz wielki koronny Jan Osiecki, a w 1690 Nikodem Żaboklicki[12]. W 1771 roku majątek należała do Antoniego Granowskiego i jego żony Antoniny de domo Wolstein[12]. Po ostatnim rozbiorze Tarnogóra stała się własnością rządową. W 1807 r. Adam Czartoryski otrzymał od rządu austriackiego Tarnogórę w zamian za Siedlce. W 1808 roku sprzedał dobra Ignacemu Horodyskiemu[12]. W 1823 roku majątek nabył od niego Józef Czyżewski. Po nim dobra odziedziczył syn Franciszek, a dalej wnuk Władysław ożeniony z Marią Wisłocką primo voto Walicką. Ich syn Stanisław zmarł bezpotomnie zapisując dobra siostrzeńcom – dwie trzecie Władysławowi Smorczewskiemu i jedną trzecią Stanisławowi Skarbkowi. Smorczewski odkupił część dóbr od Skarbka. Od 1919 r. do 1944 r. majątek był własnością Smorczewskich[12].

W 1750 r. Żydzi zostali usunięci z miasta przez mieszczan na podstawie specjalnego przywileju. Przenieśli się oni na drugą stronę rzeki Wieprz, do znajdującej się tam osady – Izbicy, która stała się miastem na podstawie przywileju wyjednanego u króla przez starostę tarnogórskiego – Antoniego Granowskiego (herbu Leliwa)[13].

Budynki dawnego zespołu szkół
Wnętrze dworku

W latach 1830–1831 gen. Józef Czyżewski rozbudował pałac z parkiem z XIX-wiecznego dworu Tarnowskich. Od 1945 r. do 2012 r. pałac służył jako budynek tutejszego liceum ogólnokształcącego.

Prawa miejskie Tarnogóra utraciła decyzją władz carskich z roku 1869 w ramach represji po powstaniu styczniowym[14]. Od 13 stycznia 1870 Izbica i Tarnogóra straciły status miast[14], i zostały osadami, które włączono do gminy Tarnogóra (uprzednio te miasta nie należały do gminy Tarnogóra). W 1870 r. siedzibę gminy przeniesiono do Izbicy[15].

Stawidła na młynówce

W latach 1929–1954 samodzielna gmina, w której granicach znajdowała się także miejscowość gminna Izbica.

Wspólnoty wyznaniowe

Zabytki

  • Ratusz z 2 poł. XVIII wieku
  • Neogotycko-klasycystyczny pałac z parkiem z XIX wieku
  • Kościół rzymskokatolicki pw. św. Zofii – murowany z cegły i kamienia, jednonawowy, wybudowany w 1544 r. z fundacji Jana Tarnowskiego. Wewnątrz zabytkowe rzeźby, obrazy oraz epitafia, związane z rodziną Czyżewskich, jednych z ostatnich właścicieli majątku Tarnogóra. Dzwonnica bramowa z 3 dzwonami.
  • Cmentarz rzymskokatolicki z nagrobkami z XIX wieku
  • Młyn wodny wzniesiony w latach 1881–1883
  • W XIX wieku funkcjonował w Tarnogórze duży browar.

Przypisy

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 138972
  2. ↑ Wieś Tarnogóra w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-20] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-20] .
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1294 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 171.
  8. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76-77.
  9. ↑ Жерела до історії України-Руси. Том 07. Описи королівщин в землях руських XVI віку. Том 4. Люстрація 1570 р., Lwów 1903, s. 4.
  10. ↑ Strona gminy, sołectwa
  11. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  12. ↑ a b c d e RafałR. Smorczewski RafałR., Wojenny pomost Wspomnienia, 2009 .
  13. ↑ Herbarz polski. T. VII. Cz. 1, s. 44.
  14. ↑ a b Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13) stycznia 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 465)
  15. ↑ APL. KGL, 1870: 31, k. 50

Linki zewnętrzne

  • Tarnogóra, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 652 .
  • Tarnogóra, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 185 .
  • p
  • d
  • e
Gmina Izbica
  • Siedziba gminy: Izbica
Miasto
  • Izbica
Wsie
Kolonie
Części miasta
Części wsi
  • Górecko
  • Marianka
  • Szajówka

Herb gminy

  • p
  • d
  • e
Powiat krasnostawski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
  • Czajki (1877–1954)
  • Czernięcin (18??–9?)
  • Częstoborowice (1867–77)
  • Fajsławice (1867–1954 i 1973–75)
  • Gorzków (1867–1954 i 1973–75)
  • Izbica (1877–1954 i 1973–75)
  • Krasnystaw (1867–1954 i 1973–75)
  • Kraśniczyn (1867–77 i 1973–75)
  • Łopiennik (Górny) (1867–1954 i 1973–75)
  • Orchowiec (1867–68)
  • Rudka (1874–1925)
  • Rudnik (1867–1954 i 1973–75)
  • Rybczewice (1877–1954 i 1973–75)
  • Siennica Nadolna (1867–74)
  • Siennica Różana (1925–54 i 1973–75)
  • Tarnogóra (1867–77 i 1929–54)
  • Turobin (1867–18??, 189?–1954 i 1973–75)
  • Wysokie (1867–1954)
  • Zakrzew (1867–1954)
  • Żółkiewka (1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
  • Bończa (1954–59)
  • Borów (1954–59)
  • Borówek (1960–72)
  • Brzeziny (1960)
  • Bzowiec (1954–59)
  • Chłaniów (1954–72)
  • Czajki (1962–72)
  • Czernięcin Poduchowny (1954–72)
  • Fajsławice (1954–72)
  • Giełczew (1954–59 →)
  • Gorzków (1954–72)
  • Gródki (1954–61)
  • Guzówka (1954–59)
  • Izbica (1954–72)
  • Koszarsko (1954–59)
  • Krasnystaw (1954–56)
  • Krasnystaw (1962–72)
  • Kraśniczyn (1954–59)
  • Kraśniczyn I (1960–62)
  • Kraśniczyn-Osada (1954–72)
  • Krupe (1954–72)
  • Krzywe (1954–59)
  • Łopiennik Dolny (1954–59)
  • Łopiennik Górny (1954–72)
  • Małochwiej Duży (1954–61)
  • Niemienice (1954–59)
  • Nowy Maciejów (1954–72)
  • Olchowiec (1954–59)
  • Oleśniki (1954–61)
  • Orchowiec (1954–61)
  • Orłów Murowany (1954–72)
  • Ostrzyca (1954–61)
  • Pilaszkowice (1954–59)
  • Płonka (1954–59)
  • Rońsko-Kolonia (1957–59)
  • Rońsko-Kolonia (1960–61)
  • Rudnik (1954–72)
  • Rybczewice (1954–72)
  • Siedliska (1954–72)
  • Siennica Nadolna (1954–61)
  • Siennica Różana (1954–72)
  • Sobieska Wola (1954–72)
  • Starawieś (1954–55 →)
  • Stawce (1954–55 →)
  • Stężyca Łęczyńska (1954–59)
  • Stryjno (1954–72)
  • Surhów (1954–59)
  • Tarnawa Duża (1954–59)
  • Tarnawka (1954–58)
  • Tarzymiechy (1954–72)
  • Tokary (1954–57)
  • Turobin (1954–72)
  • Wielkopole (1954–59)
  • Wierzbica (1954–58)
  • Wirkowice (← 1957–61)
  • Wola Żulińska (← 1955–56)
  • Wólka Orłowska (1954–61)
  • Wysokie (1954–72)
  • Zakręcie (1954–68)
  • Zakrzew (1954–72)
  • Zażółkiew (1960)
  • Żabno (1954–58)
  • Żdżanne (1954–59)
  • Żółkiewka (1954–72)
  • Żulin (1956–72)
Legenda
  • * W 1912 części gmin Czajki, Łopiennik i Rudka weszły w skład guberni chełmskiej (1912–15)
  • p
  • d
  • e
Dawne miasta na obszarze obecnego województwa lubelskiego
  • p
  • d
  • e
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).