10 Brygada Ochrony Pogranicza

10 Brygada Ochrony Pogranicza – zlikwidowana brygada w strukturze organizacyjnej Wojsk Ochrony Pogranicza pełniąca służbę na granicy polsko-niemieckiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

10 Brygada Ochrony Pogranicza JW 1796 (Zarządzenie SzSG Nr 053/Org. 30 marca 1946)^[1] została sformowana w 1948 na bazie Poznańskiego Oddziału WOP nr 2^[2], na podstawie rozkazu MON nr 055/org. z 20 marca 1948. Brygada posiadała trzy bataliony, a stan etatowy wynosił 1008 żołnierzy i 11 pracowników cywilnych^[3]. Podporządkowana została Głównemu Inspektoratowi Ochrony Pogranicza. Zaopatrzenie nadal realizowane było przez kwatermistrzostwo okręgu wojskowego^[4]. Rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 205/Org. z 4 grudnia 1948, z dniem 1 stycznia 1949, Wojska Ochrony Pogranicza podporządkowano Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego^[5]. Zaopatrzenie brygady przejęła Komenda Wojewódzka MO^[4].

Sztab brygady stacjonował w Krośnie Odrzańskim.

Aby nadać ochronie granic większą rangę, podkreślano wojskowy charakter formacji. Od 1 stycznia 1950 powrócono w nazwach jednostek do wcześniejszego określania: „Wojska Ochrony Pogranicza”^[6]. 1 stycznia 1951 weszła w życie nowa numeracja batalionów i brygad Wojsk Ochrony Pogranicza^[7]. Na bazie 10 Brygady Ochrony Pogranicza powstała 9 Brygada WOP.

 Osobny artykuł: Brygady ochrony pogranicza.

Struktura organizacyjna

W 1948^[2]:

• Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
• Szkoła podoficerska
• samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 32 (JW 1742) – Gubin
• samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 34 (JW 1786) – Słubice
• samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 36 (JW 1821) – Słońsk.

Etat brygady przewidywał: 3 bataliony, 1008 wojskowych i 11 pracowników cywilnych^[8].

Na terenie odpowiedzialności brygady funkcjonowało sześć GPK^[9]:

• Graniczna Placówka Kontrolna nr 5 „Gubin” (kolejowa)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 6 „Krosno Odrzańskie” (rzeczna)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 7 „Rypin” (kolejowa)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 8 „Słubice” (drogowa)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 9 „Kostrzyn” (rzeczna nad Wartą)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 10 „Kostrzyn” (kolejowo-drogowa).

Sztandar brygady

Poprzednik brygady, 2 Oddział Ochrony Pogranicza otrzymał sztandar w pierwszą rocznicę powstania. Wręczenie sztandaru odbyło się w Krośnie Odrzańskim 13 października 1946 z udziałem ministra obrony narodowej, marszałka Polski Michała Roli-Żymierskiego, wiceministra obrony narodowej gen. dyw. Mariana Spychalskiego, szefa Departamentu Ochrony Pogranicza gen. bryg. Gwidona Czerwińskiego i dowódcy Poznańskiego Okręgu Wojskowego gen. dyw. Wsiewołoda Strażewskiego^[10].

Sztandar wręczono dowódcy oddziału ppłk. Walerianowi Kuczyńskiemu. Na lewej stronie płatu, nad hasłem: "ZA POLSKĘ, WOLNOŚĆ I LUD" umieszczony został napis "dar ziemi lubuskiej", a w rogach tej strony płatu - herby miast. 2 Oddział Wojsk Ochrony Pogranicza z dniem 1 stycznia 1949 został przemianowany na 10 Brygadę Ochrony Pogranicza. W tym czasie dokonano zmian na sztandarze, na jego prawej stronie, w miejsce napisu "II O.O.P." zostały wyhaftowane cyfry i skrót nowej nazwy jednostki, tj. "10 B.O.P.". W kolejnych reorganizacjach brygada zmieniała nazwy i numer, wzór ten przetrwał do czasu otrzymania nowego sztandaru wzoru 1955^[10].

Dowódcy brygady

• ppłk Filip Kujun (od 28.10.1946–17.05.1949)^[11]
• ppłk Zygmunt Tarnowski.

Przekształcenia

2 Oddział Ochrony Pogranicza → 2 Poznański Oddział WOP → 10 Brygada Ochrony → 9 Brygada WOP → 9 Lubuska Brygada WOP → Lubuska Brygada WOP → Ośrodek Szkolenia WOP w Krośnie Odrzańskim → Lubuski Oddział Straży Granicznej → Nadodrzański Oddział Straży Granicznej.

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1845-1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945-1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Tadeusz Niedziela (red.): Wojska Ochrony Pogranicza w pięćdziesiątą rocznice objęcia służby w ochronie granicy Polski 1945–1995. Jednodniówka Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Środowiska WOP. 1995.
• Grzegorz Goryński. Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1965. Próba oceny – cz. I. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/11, 2011. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505. 
• Andrzej Błażej: Zarys dziejów Lubuskiej Brygady WOP (1945–1985). Krosno Odrzańskie: 1985.
• Wykaz dyslokacyjny pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1948−1956, Szczecin, Archiwum Straży Granicznej.